د حجاب د مسئلې افتتاحيه

۱ -  يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُيُوتَ النَّبِيِّ إِلَّا أَنْ يُؤْذَنَ لَكُمْ إِلَى طَعَامٍ غَيْرَ نَاظِرِينَ إِنَاهُ وَلَكِنْ إِذَا دُعِيتُمْ فَادْخُلُوا فَإِذَا طَعِمْتُمْ فَانْتَشِرُوا وَلَا مُسْتَأْنِسِينَ لِحَدِيثٍ إِنَّ ذَلِكُمْ كَانَ يُؤْذِي النَّبِيَّ فَيَسْتَحْيِي مِنْكُمْ وَاللَّهُ لَا يَسْتَحْيِي مِنَ الْحَقِّ وَإِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعًا فَاسْأَلُوهُنَّ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ ذَلِكُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِكُمْ وَقُلُوبِهِنَّ وَمَا كَانَ لَكُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَلَا أَنْ تَنْكِحُوا أَزْوَاجَهُ مِنْ بَعْدِهِ أَبَدًا إِنَّ ذَلِكُمْ كَانَ عِنْدَ اللَّهِ عَظِيمًا.(الأحزاب: ۵۳).

٫٫ای مؤمنانو! د پيغمبر کورونو ته مه ننوځئ، مګر هغه وخت چې تاسو ته د خواړو بلنه درکړل شي. د خواړو لپاره انتظار مه کوئ، کله چې وبلل شۍ ننوځئ او کله چې خواړه وخورئ، نو لاړ شئ او هلته ناسته مه کوئ، ځکه چې دا کار پېغمبر ته تکليف رسوي، خو هغه له تاسو څخه حيا کوي، او الله د  (حقيقت) له ويلو نه حياء نه کوي. که تاسو د پېغمبر له مېرمنو څخه څه غوښتنه لرئ، نو د پردې شاته ترې غوښتنه وکړئ؛ دا ستاسو او د دوی د زړونو لپاره ډېر پاکيزګي ده. او نه تاسو ته دا روا ده چې د الله د رسول له مېرمنو سره له ده وروسته واده وکړئ؛ بې له شکه دا (کار) د الله په نزد ډېر ستر (ګناه) دی،،. (الاحزاب: ۵۳)

۲- (يَا نِسَاءَ النَّبِيِّ لَسْتُنَّ كَأَحَدٍ مِنَ النِّسَاءِ إِنِ اتَّقَيْتُنَّ فَلَا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَيَطْمَعَ الَّذِي فِي قَلْبِهِ مَرَضٌ وَقُلْنَ قَوْلًا مَعْرُوفًا (٣٢) وَقَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيَّةِ الْأُولَى وَأَقِمْنَ الصَّلَاةَ وَآتِينَ الزَّكَاةَ وَأَطِعْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا.) (الاحزاب، ٣٣).

٫٫ای د پيغمبر ښځو! تاسې د نورو ښځو په څېر نه يئ، که تاسې له الله څخه ويره کوئ؛ نو له چاسره په نرمۍ سره خبرې مه کوئ، چې په زړه کښې ناروغه (ناپاکه نيت لرونکي) خلک به طمع وکړي؛ او ښې خبرې وکړئ،،.

٫٫او په خپلو کورونو کې پاتې شئ، او د جاهليت د وخت د ښځو په څېر ځانونه مه ښکاره کوئ. لمونځ قائم کړئ، زکات ورکړئ، او د الله او د هغه د رسول اطاعت وکړئ. ای د پيغمبر کورنۍ! الله غواړي چې له تاسو څخه نا پاکي لرې کړي او تاسو بشپړ پاک کړي،،.

۳ - يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلَابِيبِهِنَّ ذَٰلِكَ أَدْنَىٰ أَنْ يُعْرَفْنَ فَلَا يُؤْذَيْنَ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا.(الأحزاب: ۵۹).

٫٫ای پيغمبره! خپلو مېرمنو، لوڼو، او د مؤمنانو ښځو ته ووايه چې خپل چادري په ځانونو راخپره کړي. دا دیته ډېره نژدې خبره ده چې و به پېژندل شي (چې پاک لمنې او عزتمنې ښځې دي) او له تکليف نه به خوندي پاتې شي. الله ډېر بښونکی او مهربان دی.( الاحزاب: ۵۹)

۴ -  وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَىٰ جُيُوبِهِنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِينَ غَيْرِ أُولِي الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِينَ لَمْ يَظْهَرُوا عَلَىٰ عَوْرَاتِ النِّسَاءِ وَلَا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ مَا يُخْفِينَ مِنْ زِينَتِهِنَّ وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ.( النور: ۳۱ ).

٫٫او مؤمنو ښځو ته ووايه چې خپلې سترګې ټيټې وساتي او خپل شرمګاوې وساتي او خپل ښايست دې ښکاره نه کړي، مګر هغه چې په څرګند ډول ښکاره وي، او خپل پړونی دې د خپلو سينو د پاسه  خپور کړي. او خپل ښايست دې ښکاره نه کړي، مګر خپلو مېړونو، پلرونو، د مېړونو پلرونو، زامنو، د مېړونو زامنو، وروڼو، د وروڼو زامنو، د خويندو زامنو، خپلو ښځو، خپلو وينځو، هغو نارينه‌وو ته چې ښځو ته اړتيا نه لري، او هغو ماشومانو ته چې د ښځو په پټو ځايونو نه پوهيږي. او دوی دې خپلې پښې داسې ونه وهي چې هغه ښايست چې پټ يې کړی دی ښکاره شي. او ټول الله ته توبه وباسئ، ای مؤمنانو، د دې لپاره چې بریالي شئ،،.

۵ - وَالْقَوَاعِدُ مِنَ النِّسَاءِ الَّلَاتِي لَا يَرْجُونَ نِكَاحًا فَلَيْسَ عَلَيْهِنَّ جُنَاحٌ أَنْ يَضَعْنَ ثِيَابَهُنَّ غَيْرَ مُتَبَرِّجَاتٍ بِزِينَةٍ وَأَنْ يَسْتَعْفِفْنَ خَيْرٌ لَهُنَّ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ.( النور: ۶۰ ).

٫٫او هغه مشرانې ښځې چې له نکاح څخه پاتې شوې دي ( د زړښت له امله رغبت په کښې نه لري) او د واده هيله نه لري، پر هغوی باندې څه ګناه نشته که خپلې ځينې پاسنۍ جامې لرې کړي، په دې شرط چې ښکلا ښکاره کوونکې نه وي. او که ( له دېنه هم) ځان وساتي (او حجاب وکړي) نو دا د دوی لپاره غوره ده. او الله ښه اورېدونکی او پوه دی."

الله تعالی په دې آیت کې هغو مشرانو ښځو ته په حجاب کښې د آسانۍ او تخفيف اجازه ورکوي چې د نکاح هيله نه لري، خو دا هم ورسره وايي چې که هغوی ځانونه پټ وساتي، نو دا ورته غوره او د تقوی نښه ده.(النور: ۶۰).

د حجاب په اړه مقدماتي خبر خبره

حجاب يو له هغه حکمونو څخه دی چې قرآن پرې ډېر تاکيد کړی دی، په سوره احزاب او سورت نور کښې يې شپږ کرته يادونه شوېده ترڅو يې مختلف احکام مخې ته راشي.

د نورو احکامو په څېر د حجاب احکام هم په تدريجي توګه نازل شويدي، د حجاب احکام په لومړي ځل په سورت احزاب کښې ياد شوي دي، بيا د بنو مصطلق له غزوې نه وروسته په سورت نور کښې بشپړ

شوي دي، په همدې ترتيب د حجاب د احکامو پيل د رسول الله ﷺ له کور نه شو، لومړی پر دوی تطبيق شول، بيا په دوهمه مرحله کښې په نورو خلکو.

د حجاب په اړه د ټول امت ترمنځ څه اختلاف نشته دی، ټول دا وائي: چې دا يوه شرعي فريضه ده بايد پر ځای کړل شي ، البته په تفصيلاتو کښې د امت تر منځ طبعي ده چې اختلاف او متفاوت برداشتونه مخې ته راغلي دي، دا اختلاف د حجاب د فرضيت په اړه نه بلکې د نوعيت او کيفيت په اړه دی.

د هرچا مستند په کښې د هغه د خپل فهم مطابق د قرآن آيت يا حديث شريف دی، بيا د قرآن او سنتو د تشريح په پار صحابه وو او تابعينو نظريات دي.

په حجاب کښې تر ټولو غټ اختلاف د مخ د پټولو په اړه دی، چې جمهور وائي: مخ پټول فرض نه دي، خو چې کوم ځآی کښې يې ضرورت احساس شي باي پټ کړل شي، ځينې محققینو ويلي دي: چې مخ پټول ضرور دي، ځکه مخ د زينت مرکز دی، نو کله چې فرمائي: چې ښځې به خپل زینت چاته نه ښکاره کوي، نو د مخ لوڅولو او ښکاره کولو جواز به له کوم ځآی نه پيدا شي؟.

د دلائلو په نظر کښې نيولو سره همدغه مسلک راجح ښکاري، په دغه وړه رساله کښې د طرفینو د لائلو تحقيقي څېړنه شوې ده، چې هر منصِف لوستونکی ته يې له لوستلو نه وروسته قضاوت اسانه کېږي.

ما په کامل اخلاص او بې طرفي کوښښ کړی چې د خدای د شريعت او احکامو اصلي مقصد د وروڼو مخ ته کېږم.

يو خو هغه خلک دي چې د خپل هوا او هوس تابع دي ، هغوی د دلائلو ضعف او قوت ته نه ګوري، بلکې چې څه يې په طبعيت ښه لګېږي، هغه د هغه لپاره دين او شريعت دی، دغه رنګ خلک د سره زما مخاطب نه دي، زما مخاطب هغه خويندی او وروڼه دي چې درست شرعي حکم ځان ته معلوموي او بيا يې د پيروي هڅه کوي.

له الله نه مې غوښتنه ده چې دغه متواضع زيار په خپل دربار کښې قبول او منظور کړي او خدای د زما او زما د مور او پلار د مغفرت لامل وګرځوي. إنه کريم مجيب و ذالک علی الله يسير.

(۲۴ ربيع الثاني، ۱۴۴۶ موافق  ۲۸- ۱۰ ـ ۲۰۲۴ م. ترکيا ـ يلووا ـ چپليک کوئي ـ د سهار ۱۰ بچی او ۱۵ دقيقې)

1.د حجاب احکام: د آيتونو تشريح(۱)

د حجاب احکام:(۱)

د حجاب آیتونه د قرآن کریم دوه سورتونو کښې راغلي دي: لومړی  سورة احزاب دوهم سورة النور.

تاریخي شالید:

أ . سورة احزاب له جنګ احزاب نه جوخت وروسته نازل شویدی. ب . سورة النور د بنو مصطلق د غزا نه وروسته نازل شوی دی. ج . د احزاب غزا د هجرت پنځم کال د شوال میاشت کښې تر سره شوې ده. د . د بنو مصطلق یا مریسیع غزا د هجرت په شپږم غالبا د شعبان میاشت کښې تر سره شوې ده، مطلب دا چې لمړی سوره احزاب بيا سوه نور نازل شوی دی دا د رسول اکرم ﷺ د ډېر پخواني سیرت ليکونکي محمد بن اسحاق( ۸۵- ۱۵۱)  تحقیق دی.

ھ ۔ د ابن سعد د تحقیق مطابق معامله معکوس ده یعنې لومړی د بنو مصطلق جنګ تر سره  شوی بیا د احزابو جنګ ، نو مطلب دا شو چې سورة النور لومړی نازل شوی بیا ورپسې سورت احزاب نازل شویدی.

و .  علماوو او محققینو د ډېرو قرائنو او دلائلو له امله د محمد ابن اسحاق روایت درست ګڼلی دی

نو د حجاب د آیتونو پیل د سورت احزاب ځنې شوی دی او  د حجاب د احکامو تکمیل سورت نور کښې شوی دی  .

ز . د دې لنډ تاریخي شالید نه وروسته به د حجاب په اړه قراني آیتونه او د حجاب په اړه راغلي صحیح نبوي حدیثونه او د فقهاؤ نظرونه ذکر کړم ، د قرآن او سنت څرګندو لارښونو نه وروسته بیا فیصله ستاسو خپله ده چې په کومه روانېږۍ.

لومړی آيت:

د سوره احزاب ۵۳ آیت داسې دی:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُيُوتَ النَّبِيِّ إِلَّا أَنْ يُؤْذَنَ لَكُمْ إِلَىٰ طَعَامٍ غَيْرَ نَاظِرِينَ إِنَاهُ وَلَكِنْ إِذَا دُعِيتُمْ فَادْخُلُوا فَإِذَا طَعِمْتُمْ فَانتَشِرُوا وَلَا مُسْتَأْنِسِينَ لِحَدِيثٍ إِنَّ ذَٰلِكُمْ كَانَ يُؤْذِي النَّبِيَّ فَيَسْتَحْيِي مِنْكُمْ وَاللَّهُ لَا يَسْتَحْيِي مِنَ الْحَقِّ وَإِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعًا فَاسْأَلُوهُنَّ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ ذَٰلِكُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِكُمْ وَقُلُوبِهِنَّ وَمَا كَانَ لَكُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَلَا أَنْ تَنْكِحُوا أَزْوَاجَهُ مِنْ بَعْدِهِ أَبَدًا إِنَّ ذَٰلِكُمْ كَانَ عِنْدَ اللَّهِ عَظِيمًا•(۵۳)

٫٫ای هغو کسانو چې ایمان مو راوړی دی، د پېغمبر ﷺ کورونو ته مه داخلېږئ پرته له دې چې تاسو ته د خوړو لپاره بلنه درکړل شي، او داسې هم مه کوئ چې د خوړو پخېدو انتظار وکړئ. مګر کله چې تاسو ته بلنه درکړل شي، نو داخل شئ او کله چې مو خواړه وخوړل، نو خپاره شئ، پرته له دې چې خبرې اوږدې کړئ. بېشکه دا کار پېغمبر ﷺ ته تکلیف رسوي، خو هغه له تاسو څخه شرمېږي (چې تاسو ته ووایي). خو الله له حق ویلو نه شرمېږي. او که تاسو له هغوی (د پېغمبر ﷺ له ښځو) څخه څه وغواړئ، نو له پردې شاته يې وغواړئ، دا ستاسو او د هغوی د زړونو د پاکوالي لپاره ډېر غوره دی. او تاسو ته نه ده روا چې رسول الله ﷺ ته تکلیف ورکړئ او نه دا چې کله هم د هغه له وفات وروسته د هغه مېرمنې په نکاح کې واخلئ. بېشکه دا (کار) د الله په وړاندې ستره ګناه ده،،.(احزاب -۵۳)

ګټې:

1. دا آیت د اسلامي اخلاقو او ادب په اړه مهمې لارښوونې کوي، په ځانګړي ډول د پېغمبر ﷺ کورنۍ او ځانګړي ژوند ته د احترام په اړه.

2. دا د صحابه او نورو مسلمانانو لپاره د حجاب او پردې اصول وضاحتوي، چې د پاکوالي او ښه اخلاقو لپاره مهم دي.

3. دا د پېغمبر ﷺ د کورنۍ د ځانګړتيا او حرمت په اړه مهم ټکي وړاندې کوي.

چيلنج:

1. ځينې ممکن دا وګڼي چې دا آیت د عمومي ټولنيزو آدابو لپاره په ځانګړو شرایطو پورې محدود شوی او په عصري دور کښې يې د تطبیق په اړه پوښتنې راپورته کوي.

2 . دا آیت په ځانګړې توګه د حجاب او پردې مسأله بیانوي، چې په معاصره ټولنه کښې يې په اړه  مختلفو تفسيرونه او نظرونه منځ ته راغلي دي.

د آيت لنډ تفسير:

دا آيت د حجاب په آيتونو کښې يو مهم آيت دی، او حجاب په اسلام کښې يو مهم حکم دی، په دې آيت کښې د حجاب له رعايت سره سره د اجتماعي ژوند تېرولو يو ډېر ښه ترتيب ته اشاره شوې ده، چې هم حجاب رعايت شي او هم د دنيا د ژوند چارې روانې وي او د حجاب له امله د کوم خنډ سره مخ نشي، ترتيب دا بيان شو:

۱ ـ د پيغمبر کور ته له اجازې پرته مه ننوځئ ، دا اساسي قاعده مقرر شوه چې پيل يې دده رسول اکرم ﷺ له کور نه وشو ځکه اسلام کښې د داسې قيادت ځای نشته چې خلکو ته يو رنګ خبره کوي او د ځان لپاره بیا اسانتياوې لټوي، دلته د يو سخت حکم د تطبیق لپاره لومړی د پيغمبر کور غوره کېږي، تر تودو ريښتيني قائد او درواغجنو مذهبي مشرانو تر منځ په تفاوت باندې خلک پوه شي. په صحرا ئي، قبائلي او بدوي ټولنه کښې دا په خلکو سخت تمامېږي، چې خلکو سره يې روابط محدود او په شرطونو مشروط وګرځي، ځکه د حکم تطبيق د ټولو نه په لوی کور پيل شو چې چا ته څه ګيله پاتې نشي.

۲ - که د ښځو او سړو اختلاط روا وی، همدا راز د ښځو سړو ته او د سړو ښځو ته ازاد کتل روا وی بيا دا حکم ته څه اړتيا پېښه شوه، د کومې فلسفې او حکمت له مخې دا حکم ولګول شو ، هغه هم لومړی د پيغمبر په سپېڅلې کورنۍ.

۳ ـ ښکاره ترې معلومېږي چې د ښځو او سړو تر منځ بې ضرورته يو بل ته ازاد کتل را کتل او د ښځو او سړو اختلاط درست نه دی چې د مخنيوي لپاره يې دا قيود او شروط وضع کړل شول.

۴ ـ دا دهغه خلکو نظر غلط ثابتوي چې وائي: د ښځو او سړو ترمنځ بې قيده اختلاط او يو بل ته کتل بې له کوم قيد او شرط نه روا دي، که داسې وي نو دا قيود او شروط قران ولې لګوي؟

۵ - په ځانګړې توګه د آيت دغه برخه(وَإِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعًا فَاسْأَلُوهُنَّ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ) ٫٫  که تاسو د پیغمبر له ماندينو نه څه غواړۍ د حجاب او پردې له شا يې وغواړئ،،.

۶ - دا آيت که يوې خوا د ښځو او سړو تر منځ د اختلاط او کتلو مسئله په يوه ډېره لطيفه طريقه تحديدوي، بلې خوا ته  ټولنېز نظام له فلج کېدو نه هم ژغوري، ځکه چې ښځې او سړي د يوې ټولنې غړي او پرزې دي ، خامخا په خپلو کښې تعامل ته اړوځي ، چې د هغې يو ترتيب دلته تعيين شو، چې د خدای احکام هم رعايت شي ، د پاکي او سپېڅلتيا اصل هم له لاسه ورنکړو او د انسانانو تر منځ مناسب تعامل هم بند نشي.

۷ - هغه دا چې خلک به يو بل کره ځي، د ډوډۍ دعوت ورکول او ميلمه کور ته راتلل بند نه دي خو په خپلو بيان شوو شرطونو سره چې آيت کې بيان شوي دي.

۸ - ښځو سره د اړتيا په وخت کې خبرې روا دي، ورکړه راکړه ورسره روا ده خو ٫٫من وراء حجاب ،، په داسې چې نه تعامل بند شي او فحشاء خپره شي. دا د کتاب حکيم د تقنيني اسلوب يوه نمونه ده.

(يوه پوښتنه او ځواب يې):

- د سوره د احزاب د ٥٣ آیت له نازلېدو نه وروسته دا پوښتنه رامنځ ته شوه؟ چې موږ خو به د نبي ﷺ کور ته له اجازې پرته نه ننوځو. او که د پيغمبر له مبارکو ښځو نه کله څه غواړو د پردې له شا به یې ترې غواړو، خو که ازواج مطهرات او یا د نورو مسلمانانو ښځې د کوم ضرورت یا حاجت په خاطر له کور نه وتو ته اړ شي بیا به دا مسئله کومه مخه نیسي؟ د دې پوښتنې د حل لپاره د سورة احزاب ٥٩ ګڼه دا لاندنی ذکر شوی آیت نازل شو، چې دا وضاحت کوي چې ښځې کله بيرون وځي، څادر د اغوندي.

يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُل لِّأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِن جَلَابِيبِهِنَّ ۚ ذَٰلِكَ أَدْنَىٰ أَن يُعْرَفْنَ فَلَا يُؤْذَيْنَ ۗ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِيمًا ” (سورة الأحزاب الآية،۵۹).

٫٫اې نبي! خپلو مېرمنو، لوڼو او د مؤمنانو ښځو ته ووایه چې خپل جلبابونه (څادرونه) پر ځان راټول کړي. دا به ورته ډېره غوره وي چې وپېژندل شي او اذيت ورته ونه رسېږي. او الله تل ډېر بښونکی او مهربان دی،،.

توضیح:

په دې آیت کښې الله تعالی پېغمبر ﷺ ته امر کوي چې خپلو مېرمنو، لوڼو، او ټولو مؤمنو ښځو ته د حجاب او جلباب (څادر) په اړه لارښوونه وکړي. هدف دا دی چې دوی په پاکوالي او عزت سره وپېژندل شي او له ځورونې څخه خوندي پاتې شي. دا د ښځو د احترام او وقار ساتنې لپاره یو مهم اصل وړاندې کوي.

د جلباب معنا:

د "جلباب" کلمه په عربي ژبه کې د یو ځانګړي ډول جامې یا پوښاک په معنا کارول کېږي. د دې اصلي معنا لوی او پراخ جامه ده چې ښځه یې له سر څخه تر پښو پورې اغوندي، ترڅو بدن یې په بشپړ ډول پټ کړي.

په فقهي اصطلاح کې، "جلباب" هغه جامه ده چې ښځې د خپل عادي لباس یا کالیو له پاسه اغوندي ترڅو د هغوی بدن په ښه توګه پټ کړي. دا له "بړستن" څخه په دې توپير لري چې جلباب په ځانګړې توګه د بدن د پوښلو لپاره د يو ځانګړي ډول جامې په توګه کارېږي، پداسې حال کې چې بړستن عموماً یوازې د تودوخې لپاره کارول کېږي.

په پښتو کښې "جلباب" د یوې لویې پوښاک جامې په توګه کارول کېږي، چې نږدې معنا یې څادر، چادر یا شال جوړېدی شي، چې ښځه یې د خپل بدن پټولو لپاره کاروي.

كلمة "الجلباب" في اللغة العربية تعني الثوب الواسع أو الرداء الفضفاض الذي تلبسه المرأة فوق ثيابها العادية ليغطي جسدها بالكامل. يُستخدم الجلباب كنوع من الستر والحشمة، ويكون عادة أكبر وأطول من الحجاب أو الخمار، حيث يغطي المرأة من الرأس إلى القدمين.

في السياق الإسلامي، الجلباب هو لباس يُلبس لتحقيق الحشمة وحماية المرأة من الأذى، ويُعتبر جزءًا من الملابس التي تفرضها الشريعة للستر.

٫٫د الجلباب، کلمه په عربي ژبه کښې پراخه جامه یا لباس ته ویل کېږي چې ښځه یې د خپلو عادي کالیو له پاسه اغوندي، تر،څو ټول بدن یې پټ کړي. جلباب معمولاً تر حجاب یا خمار لوی او اوږد وي، او ښځه له سر څخه تر پښو پورې پوښي. د جلباب تر ټولو غوره او جامع تعريف همدغه دی.

پوښتنه:

- د سورت احزاب په ۵۹ ايت کښې ټولو مؤمنو ښځو ته د لوی څادر اغوستو حکم وشو، پوښتنه دا پيدا کېږي، چې د سورة أحزاب په ٥٣ ګنه آیت کښې د پیغمبر کورته بې اجازې ننوتل ممنوع وګرځول شول، د پاک پیغمبر د سپیڅلو ماندينو په اړه و ویل شول: که تاسو ترې څه غواړۍ د پردې له شا یې ترې وغواړئ اوس پوښتنه داده چې په ٥٣ ګڼه آیت کښې ولې یواځې د پیغمبر د کور او د هغه د ماندينو په اړه حکم بیان شو دنورو مؤمنو ښځو په اړه څه و نه ويل شو؟ او بیا وروسته د سورة احزاب په ٥٩ ګڼه آیت کښې د ټولو ښځو په اړه حکم جاری کړای شو؟ د دې تأخير معقوله توجيه څه کېدی شي؟

ځواب دا دی چې د سورة احزاب  ٥٣ آیت د حجاب د احکامو لپاره تمهید او مقدمه وه، د حجاب د احکامو پیل يې د پیغمبر له کور او ښځو نه وکړ، چې کوم حکم په نورو تطبیقېږي چې هغه تر ټولو دمخه نبي علیه السلام په کورنۍ تطبیق شي ، تر څو د یو حقاني پیغمبر او ټګانو مذهبي مشرانو تر منځ توپیر هم څرګند شي ، ځینې ټګان مذهبي مشران به خپله هغه کارونه سرته رسوي چې عام خلک ترېنه منع کوي.

۲ - د حجاب غوندې د دروند ، عزت مند او سپیڅلي حکم او تشریع لومړنۍ  حقدارې هم د رسول اکرم ﷺ محترمې ماندينې او کورنۍ وه، له دې امله لومړی د رسول پاک کورنۍ مخاطب وګرځېده.

۳ - تقریبا یو کال وروسته همدا حکم د سورة النور په ٢٧ آیت کښې د ټولو مسلمانو دکورنيو په اړه هم تطبیق شو چې هیڅوک به د هیڅ چا کور ته بې اجازې نه داخلېږي.

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُيُوتًا غَيْرَ بُيُوتِكُمْ حَتَّىٰ تَسْتَأْنِسُوا وَتُسَلِّمُوا عَلَىٰ أَهْلِهَا ۚ ذَٰلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ.النور (۲۷)آیت.

ژباړه: ای د ایمان خاوندانو! له خپلو کورونو پرته نورو کورونو ته له اجازې او سلام پرته مه داخلېږي، دا حکم درته غوره دی،  شاید( دالله له دې حکم څخه) پند واخلۍ.

۴ -  د دې آیت له نزول نه وروسته ټول کورونه د حجاب په اړه سره برابر وګرځول  شول.

کوم حکم چې د تمهید په توګه فقط د نبي ﷺ د کور لپاره نافذ یا جاري شوی و، هغه حکم دلته د ټولو لپاره  عام وګرځول  شو: (چې هیڅوک د چا کور ته بايد بې له اجازې داخل نشي ).

د ناوړه‌ دود او روج اصلاح

د سورت احزاب په ٥٣ آیت او د سورة النور په ٢٧ آیت کښې د عربي ټولنۍ د ځینو ناوړه دود دستور  اصلاح هم وشوه د مثال په توګه:

١- عربان به یو د بل کور ته بې اجازې دننه کېدل، بیا به یې کور کښې دننه د ښځو یا وړو نه پوښتل: چې د کور مشر چېرته دی؟

٢- د ډوډۍ خوړلو وخت به یې په نښه کولو بیا به د خلکو کورونو ته تلل، کله به دا د کور خاوند ته د تکلیف باعث ګرځېده، د کور خاوند به د حیاء له امله دا نه شو ویلې: چې تاسو لاړ شئ، زما د ډوډۍ خوړلو وخت دی او دا کار هم آسانه نه دی چې یو کس  هر وخت بې شمېره نابللي میلمانه سنبال کړای شي.

٣- که به ډوډۍ ته دعوت کړل شول، چې ډوډۍ به یې وخوړه ګپ شپ لپاره به هلته پاښه کېناستل، دې کښې به کور والا ته  تکلیف وو، خو د دوی به څه پروا نه وه. د دوی دغه عادتونه رسول الله ﷺ ته هم د تکلیف باعث ګرځیدل خو دخپل طبعي شرافت او حِلم له امله یې ورته په څرګنده توګه نه ویل: چې لاړ شئ و وځئ، زه څه کار لرم، یا زما د ارام یا تخلیې وخت دی.

۴- د حجاب له احکامو سره د عربانو دا ناوړه عادتونه هم الله جل جلاله اصلاح کړل، ځکه چې دې عادتونو  يې د حجاب له حکم سره څرګند تعلق او ارتباط درلود.

د دې آيتونو له مطالعې نه زموږ مخ ته لاندې احکام راغلل:

١ - د نبي علیه السلام کورته بې اجازې مه داخلېږئ،(احزاب ٥٣ ایت)

٢ - چې د ډوډۍ خوړلو لپاره اجازه وشي لاړ شئ ، خو چې ډوډۍ وخورۍ خپاره شئ .

٣ - د نبي ﷺ په کور کښې د ګپ شپ لپاره محفل مه جوړوئ.

٤ - که د پيغمبر له بیبیانو نه څه غواړۍ د حجاب تر شا یې وغواړئ، دا ستاسو او د هغو د زړه د پاک پاتې کیدو ښه لاره ده.

٥ - داسې به نه کوئ چې له مخکې نه کور ته ننوځۍ او د ډوډۍ تر اماده کېدو پورې هلته مجلس جوړ کړۍ، ځکه په دې کار کښې د الله رسول ته تکلیف رسېږي.

۶ - تاسو ته د الله د پیغمبر زورول روا نه دی.

۷ - د پیغمبر بیبیانو سره د هغه د وفات نه وروسته څوک نکاح نه شي کولی ( دا ورته حلال نه بلکې پر ټولو حرام ګرځول شوي)

۸ - بیا د د سورة احزاب ٥٩ آیت کښې حکم وشو:

چې ای نبي! خپلو ښځو، لورګانو او د مؤمنانو ښځو ته امر وکړه چې څادرونه پرځان و ځړوي.

۹ - دې سره به دوی وپیژندل شي، تکلیف به ورته نه ورکول کېږي.

۱۰ - بیا سورة النور ٢٧ آیت کې حکم وشو چې د هیچ چا کورته د هغه له اجازې پرته مه ننوځئ.

۱۱ - کوم حکم چې په پيل کښې د رسول الله ﷺ د کورنۍ په اړه وو ، تقریبا يو کال وروسته هغه د ټولو کورونو لپاره عام وګرځول شو.

چیرته دا حکمونه او چیرته د ښځو او سړو د موسيقي او نڅا مختلط مجلسونه جوړول،  او د هغې جواز بیا اسلام ته منسوبو ډېر غټ ظلم دی.

د حجاب احکام (۲ ) برخه

۱- کله چې د - و إذا سألتموهن متاعا فأسئلوهن من وراء حجاب- ژباړه: (کله چې له بیبیانو نه څه متاع {اسباب یا سامان غواړۍ} د حجاب له شا یې ترې وغواړئ).  حكم نازل شو او د څادر یا چادري

اغوستو حکم وشو، پلرونو ، وروڼو او نزدې خپلوانو ته دا پوښتنه پیدا شوه، چې اوس موږ د خپلو لورګانو ، خویندو او نورو نژدې ښځو سره څه رنګ تعامل غوره کړو؟ د پردې تر شا به سره راکړه ورکړه کوو که څنګه؟

۲ - د دې پوښتنې یا ابهام د ځواب په اړه لومړی د سورة الأحزاب ٥٥ ګڼه آیت نازل شو چې لومړۍ مرحله کښې یې ځینې محارم ورته وټاکل چې د دغې حلقې خلک محارم ګڼل کېږی، د دوی لپاره د حجاب عمومي حکم کې تخفیف یا استثناء شته ده ، ښځه کولی شي د دغه محارمو مخې ته کور کښې د چادري او لوی پړونی پرته هم راشي.

لَا جُنَاحَ عَلَيۡهِنَّ فِىۡۤ اٰبَآئِهِنَّ وَلَاۤ اَبۡنَآئِهِنَّ وَلَاۤ اِخۡوَانِهِنَّ وَلَاۤ اَبۡنَآءِ اِخۡوَانِهِنَّ وَلَاۤ اَبۡنَآءِ اَخَوٰتِهِنَّ وَلَا نِسَآئِهِنَّ وَلَا مَا مَلَـكَتۡ اَيۡمَانُهُنَّ ۚ وَاتَّقِيۡنَ اللّٰهَ ؕ اِنَّ اللّٰهَ كَانَ عَلٰى كُلِّ شَىۡءٍ شَهِيۡدًا‏ ۞ (الأحزاب ٥٥ ایت).

ژباړه: هیڅ ګناه نشته په ښځو د هغو د پلرونو ځامنو، وروڼو، ورېرو ، خوريانو، نورو مؤمنو ښځو ،

وينځو او د خپلو غلامانو په اړه، ای ښځو! له الله نه تقوا اختیار کړئ ، الله په هرشي ګواه او مراقبت کونکی دی.

دې آیت کښې و ویل شول:  چې دغه خلک د حجاب له حکم نه استثنا ګرځول شويدي، ځینې یې محارم دي نکاح ورسره نه ده درست او ځینې یې لکه غلام د ضرورت په اساس استثناء ګرځول شوي دي.

۳ -  د غلام مسئله:

وینځې او غلامان اوس نشته د بین المللی قوانینو په رڼا کښې هیڅوک له انسان نه خپل غلام نه شي جوړولی، نو د مسلمانانو خو له پیل څخه غلامي نه وه خوښه خو د جاهلیت د زمانې نه یو ټولنيز مشکل پاتې و، اسلام د هغې دحل لپاره مناسب تدابیر ونیول، چې قرآن او سنت پرې عادل شاهدان دي، لیکن په يو اړخېزه توګه اسلام غلامي نه شوه لغوه کولی.

ځکه بیا خو به کافرانو جنګونو کې مسلمانان غلامان جوړول او مسلمانانو به بالمقابل اقدام (د تحریم له امله) نه شو کولی، په دې توګه به  بې شمیره مسلمانان به د کافرانو په لاس کښې د غلامانو په حیث پاتې کېدل، ځکه چې د بنديانو د تبادلې کوم شکل به نه شو جوړېدی، نو اسلام د ضروت او سخت ضرورت له امله دا حکم جاري وساته، خو د غلامانو آزادول یې ثواب وګڼه، خلک یې ورته تشویق کړل،د قتل، ظهار او قسم ه کفاراتو کښې یې د غلام ازادول مقرر کړل تر څو څوک د چا غلام پاتې نه شي او دا سلسله ختمه شي.

کله چې ملل متحد د غلامي د ختمولو تصميم ونيوه د نورو نه مخکې مسلمانان ورته آماده ول ځکه چې د شریعت روح همدا وو چې انسان ازاد پیدا شوی باید آزاد پاتې شي تر څو د انسان په تٙندي د

ذلت دا داغ خاتمه و مومي.

۴ - لیکن کله چې غلامانو  شتون درلود د خدمت لپاره یې مالکانو ته تګ راتګ ډېر زیات وو، له دې امله له غلام نه د حجاب په حکم کښې تخفیف وشو ، تر څو خلکو ته آسانتیا برابره شي او تشريع 

کښې پرې سختي ورنه شي ، ځکه چې له خپل غلام نه د حجاب کولو په صورت کښې کورنۍ له ډېر حرج سره مخامخ کېدلې.

۵ - دوهمه استثناء د (نسائهن ) په تورې سره وشوه، د دې مفهوم ځینو دا بیان کړی چې له دېنه مراد عامې ښځې دي، که کافره وي که مسلمانه ، صالحه وي يا فاسقه نو یوه ښځه مکلف نه ده چې له بلې ښځې نه حجاب وکړي.

۶ -  چا ویلي: دېنه مراد یواځې مسلمانې ښځې دي، او د ( هن) ضمیر د (نسائهن) په تورې کښې د دې دلیل ګرځوي ، د دې قول په آساس به مسلمانه ښځه د کافرې ښځې نه هم حجاب کوي.

۷ - ځينو ویلي : له دېنه مراد با اخلاقه او عفېفې ښځې دي که هغه کافرې وي که مسلمانې ، د دوی

دليل هم د (هن) ضمير دی. د دې فهم په اساس به مؤمنه ښځه د هرې لوچکې بد اخلاقې  ښځې نه حجاب ساتي که هغه مسلمانه وي که کافره او له عفیفې او شریفې ښځې نه په حجاب مکلف نه ده، که هغه مسلمانه وي او که کافره.

دوی وایی: دې مسئله کښې دین ته اعتبار نه دی ورکول شوی ، بلکې اخلاقو ته اعتبار ورکول شوی دوی په دلیل کښې وايی: د (نسائهن) توري کې د ( هُنّٙ) دا ضمیر په همدې دلالت کوي.

۸ -  دا د هغه د استثناوو تشريح وه چې د سورة احزاب په ٥٥ آیت کښې ذکر شویدي، چې د دغه رنګ خلکو په اړه په حجاب کښې مسلمانو ښځو ته آسانتیاوې ورکول شوي دي.

۹ - د غه استثناء بیا د سورة النور په ٣١ آیت کښې لا نور هم په تفصیل سره يادې شوي دي:

وَقُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا ۖ وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَىٰ جُيُوبِهِنَّ ۖ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِينَ غَيْرِ أُولِي الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِينَ لَمْ يَظْهَرُوا عَلَىٰ عَوْرَاتِ النِّسَاءِ ۖ وَلَا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ مَا يُخْفِينَ مِن زِينَتِهِنَّ ۚ وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَ الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ.(النور،۳۱)

ژباړه: مؤمنو ښځو ته و وایه: چې خپل نظرونه بچ کړي او دخپلې شرمګاه ساتنه وکړي، خپل زینت د نه ښکاره کوي مګر هغه چې پخپله څرګند دی/ څرګند شي،  او په خپل ګریوان دې د خپل څادر پلو ( د څادر یوه برخه) را واړوي،( تر څو ګریوان او سینې یې ښکاره نه شي) . خپل زینت د نه ښکاره کوي مګر لاندې اشخاصو ته.

خپل خاوند ، خپل پلار ، خسر ، ځوی، د خاوند ځوی(بنځی)، خپل ورور ، خپل وراره، خپل خوریه ، صالحه مؤمنه ښځه، خپل غلام ، خپله وینځه ، یا هغه سړی چې لاس لاندې وي او د ښځو سره اړوند معاملاتو کښې دلچسپي نه ساتي، یا هغه ماشومان چې د ښځو په پټو خبرو لا خبردار شوي نه وي.

او خپلې پښې د په داسې بڼه په ځمکه نه دربوي چې د دې د پټ شوي زینت د ښکاره کېدو باعث وګرځي. ای مؤمنانو تاسو الله ته توبه وکړئ،د دې لپاره چې فلاح او کامیابي ومومۍ.,( النور،۳۱)

۱۰ - د  سورة احزاب په ٥٥ ګڼه آیت کښې د اوه (٧ ) قسمه خلکو په نسبت ښځو ته د حجاب په اړه تخفیف یا استثناء ورکول شوی ده. ۱۱-  سورة النور کې پنځه قسمه نور په کښې شامل ګرځول شوي دي، یعنې د استثناء دائره لا نوره هم پراخه شوې ده ، د سورة احزاب د استثناء فهرست په لاندې توګه دی :

١- پلار

٢- ځامن

٣- د ښځې خپل وروڼه

٤- د ښځې خپل ورېرونه

٥ - د ښځې خپل خوریان

٦- مسلمانې ښځې

٧- وینځې او غلامان.

۱۲ -  سورة النور کښې له  دې اوه (٧)  صنفونو سره پنځه نور اضافه کړل شول:

١- د ښځو خپل میړونه

٢- خسر

٣- بنځیه

٤- هغه د لاس لاندې کس چې د کورنۍ نوکر وي خو جنسي خواهشات یې ختم شوي وي.

٥ - هغه ماشومان چې د ښځو په مخصوصو معاملاتو نه پوهېږي.

۱۳ - دا د ښځو دائمي محارم دي، په ښځه لازم نه دي چې له دونه پرده ونيسي.

۱۴ - په دې کښې د ښځو د خپلو خاوندانو ذکر هم راغلی، ممکن دا  د کوم رسم د اصلاح لپاره وي، لکه چې اوس هم د عربستان او افغانستان ځینو مناطقو کې مروج دي چې ښځې له میړه نه هم مخ نیسي ، که دغه شان کومه نکته په کښې رعایت شوې نه وي ، نو له میړه نه خو پرده کول څه معنا نه

لري ، ضرور دغه یا د دې په څېر بله کومه نکته په کښې شته ده.